Ngay cả trong các ngành công nghiệp như năng lượng và xây dựng—vốn thường được coi là mang tính kỹ thuật và do nam giới thống trị—thành công của các chuyên gia phụ thuộc vào kỹ năng, kinh nghiệm và phẩm chất cá nhân của họ hơn là giới tính. Do đó, điều quan trọng là phải thúc đẩy một môi trường nơi tất cả các luật sư, không phân biệt giới tính, đều có cơ hội bình đẳng để phát triển và rèn luyện các năng lực cần thiết cho thành công.

Giải quyết tranh chấp thành công đòi hỏi một tập hợp đa dạng các kỹ năng, bao gồm chuyên môn pháp lý, khả năng đàm phán và tư duy phân tích. Những năng lực này không gắn liền với giới tính, điều này nhấn mạnh sự cần thiết phải xóa bỏ những định kiến cho rằng điều ngược lại là đúng. Thúc đẩy bình đẳng giới trong các nghề nghiệp pháp lý, đặc biệt là trong trọng tài, không chỉ quan trọng từ góc độ công bằng mà còn nhằm nâng cao hiệu quả và tính đa dạng của các quy trình giải quyết tranh chấp. Một hội đồng trọng tài đa dạng có thể đưa ra những góc nhìn khác nhau, góp phần tạo nên các quyết định toàn diện và sâu sắc hơn.

Trong bối cảnh Kazakhstan, vấn đề đa dạng giới trong lĩnh vực pháp lý có vẻ ít nổi bật hơn so với nhiều quốc gia khác. Lịch sử pháp lý của Kazakhstan được định hình bởi quá trình phát triển văn hóa - xã hội độc đáo của đất nước. Trước khi giành độc lập, Kazakhstan vận hành theo nền kinh tế kế hoạch hóa kiểu Xô Viết, điều này đã hạn chế nhu cầu về luật sư thương mại. Do đó, nghề luật chủ yếu do nam giới chiếm ưu thế trong lĩnh vực luật hình sự, trong khi phụ nữ có xu hướng theo đuổi luật dân sự. Tuy nhiên, khi nhu cầu về luật sư thương mại gia tăng trong thời kỳ hậu Xô Viết, phụ nữ đã trở thành những nhân tố quan trọng trong lĩnh vực này. Kinh nghiệm của tôi trong việc thành lập văn phòng Salans tại Almaty vào năm 1994 minh chứng cho sự thay đổi này; trong quá trình tuyển dụng, tôi và cộng sự nhận thấy rằng phần lớn các ứng viên đủ tiêu chuẩn là phụ nữ. Hiện tại, có 46,01% thành viên của Hiệp hội Luật sư Kazakhstan là nữ giới, bao gồm các luật sư thương mại, và 38% thành viên của Hội đồng Luật sư Toàn quốc là nữ, bao gồm các luật sư được cấp phép giải quyết các vụ án hình sự.

Bối cảnh lịch sử về vai trò của phụ nữ trong xã hội Kazakhstan đã góp phần tạo nên một môi trường nghề nghiệp cân bằng hơn. Khác với nhiều nền văn hóa nơi phụ nữ phải chịu sự áp bức đáng kể, phụ nữ Kazakhstan theo truyền thống được hưởng nhiều quyền tự do hơn. Họ tham gia bình đẳng vào cuộc sống du mục, được coi trọng như những người đóng góp quan trọng cho gia đình và cộng đồng, thậm chí còn đảm nhận vai trò chiến binh bảo vệ bộ tộc. Hơn nữa, hệ tư tưởng của Liên Xô nhấn mạnh nguyên tắc bình đẳng giới, điều này càng củng cố tư duy này trong xã hội.

Tuy nhiên, sẽ là ngây thơ nếu cho rằng các vấn đề liên quan đến giới đã được giải quyết hoàn toàn, đặc biệt là khi xét đến tình trạng bạo lực gia đình và phân biệt đối xử vẫn tồn tại trong nhiều khía cạnh của đời sống tại Kazakhstan. Tuy nhiên, khi nhìn vào lĩnh vực pháp lý, chúng ta có thể thấy một bức tranh khác biệt. Sự gia tăng tỷ lệ phụ nữ trong trọng tài thể hiện tiến bộ trong việc hướng tới cân bằng giới, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục liên tục và tạo điều kiện để phụ nữ đạt được sự độc lập nghề nghiệp. Mặc dù vấn đề bình đẳng giới, đặc biệt là trong trọng tài, dường như không còn gây nhiều tranh cãi như trước đây, chúng ta vẫn phải duy trì sự cảnh giác và nhận thức về vấn đề quan trọng này. Các cuộc thảo luận về bình đẳng giới luôn cần thiết; chúng ta đang kế thừa thành quả của hàng nghìn phụ nữ dũng cảm đã đấu tranh vì sự bình đẳng, và chúng ta không được quên những thành tựu của họ.

Trong hai năm qua, với tư cách là một trọng tài viên, tôi đã tham gia xét xử bảy vụ kiện, trong đó một vụ vẫn đang diễn ra. Những vụ việc này được giải quyết bởi các tổ chức trọng tài trong nước và quốc tế, bao gồm Viện Trọng tài Stockholm, Trung tâm Trọng tài Quốc tế của AIFC, Trung tâm Trọng tài Nga, Trung tâm Trọng tài Tashkent và Trung tâm Trọng tài Atameken. Đáng chú ý, tôi đã đảm nhiệm vai trò trọng tài viên duy nhất trong bốn vụ kiện và là thành viên hội đồng gồm hai nữ trọng tài viên trong hai vụ, ba nữ trọng tài viên trong một vụ. Trong tổng số 13 trọng tài viên tham gia, có 11 người là phụ nữ—một con số ấn tượng trong một lĩnh vực vốn thường được coi là do nam giới thống trị. Sự phức tạp của các vụ việc này—từ tranh chấp trong ngành công nghiệp nặng đến các giao dịch mua bán và sáp nhập (M&A)—càng cho thấy rằng phụ nữ không chỉ được bổ nhiệm vào các vụ việc ít thách thức hơn. Ngược lại, xu hướng này phản ánh sự công nhận ngày càng tăng đối với năng lực và đóng góp của phụ nữ trong lĩnh vực trọng tài.

Tóm lại, tương lai của trọng tài quốc tế cần đặt ưu tiên vào bình đẳng giới và xóa bỏ những định kiến lỗi thời. Bằng cách đảm bảo rằng tất cả các chuyên gia, không phân biệt giới tính, đều có cơ hội phát triển kỹ năng và tham gia đầy đủ vào lĩnh vực pháp lý, chúng ta có thể xây dựng một môi trường nâng cao chất lượng giải quyết tranh chấp. Khi chúng ta tiếp tục đón nhận sự đa dạng, không chỉ các nguyên tắc công bằng và công lý được duy trì, mà hiệu quả của hệ thống pháp lý cũng được nâng cao, mang lại lợi ích cho tất cả các bên liên quan.

____

Aigoul Kenjebayeva

Trọng tài viên, Luật sư Thành viên,  Dentons, Kazakhstan

Điều khoản trọng tài mẫu (Model Arbitration Clause) của VTA: “Mọi tranh chấp phát sinh từ hoặc liên quan đến hợp đồng này sẽ được giải quyết bằng trọng tài tại Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam (VTA) theo Quy tắc tố tụng trọng tài của Trung tâm này”. “Any dispute arising out of or in relation with this contract shall be resolved by arbitration at the Vietnam Traders Arbitration Centre (VTA) in accordance with its Rules of Arbitration”.

Trung tâm Trọng tài Thương nhân Việt Nam (VTA) là cơ quan tổ chức, điều phối hoạt động giải quyết tranh chấp trong kinh doanh bằng trọng tài quy chế, với thẩm quyền giải quyết các tranh chấp: (i) Tranh chấp giữa các bên phát sinh từ hoạt động thương mại; (ii) tranh chấp giữa các bên trong đó có ít nhất một bên có hoạt động thương mại; (iii) tranh chấp giữa các bên mà pháp luật quy định giải quyết bằng Trọng tài.